ارتباط با خدای رحمان پس از ماه مبارک رمضان در کلام شیخ‌الاسلام مفتی محمد تقی عثمانی

اشاره:ماه پر خیر و مبارک رمضان که می‌گذرد،توگویی هرچه خیر و برکت بوده را با خود می‌برد، دلت برای لحظه لحظه‌ی این ماه می‌تپد،برای سفره‌ی سحر و افطار و کلاس‌های قرآن و نمازهای تراویح و دعاهای پراشکش، دل‌گیر می‌شوی…

شاید شما خواننده‌ی گرامی هم یکی از کسانی باشید که دوست دارد همان فضای معنوی دوباره ایجاد شود، اما به‌ظاهر برای‌تان دشوار می‌نماید! اما چنان‌که گفته‌اند: “مشکلی نیست که آسان نشود.”

استاد فرهیخته شیخ‌الاسلام مفتی محمد تقی عثمانی قَوّاهُ اللهُ، چهره‌ی نام‌آشنای محافل علمی و مجالس اصلاح و خودسازی، روز عید فطر سخنان بس ارجمند و وزینی را در همین راستا ایراد می‌کند که مطالعه و عمل مداوم به آنها ـ چنان‌که استاد خود در پایان همین خطبه خاطرنشان کرده است:سبب خواهد شد که همان رحمت و قربی که ما را در رمضان حاصل بود، پس از رمضان هم پایدار و پابرجا بماند.

خداوند پس از رمضان نیز نزدیک است

پس از آن‌که خداوند پرمهر در آیه‌ی 185 سوره بقره، برخی از فضایل ماه مبارک رمضان را بیان می‌کند و می‌فرماید: “هر كس از شما كه بيمار يا مسافر باشد بر وی واجب است که به تعداد آن، از روزهاى ديگر، روزه بگیرد”، در ادامه می‌فرماید:

“وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ”؛ و چون بندگانم درباره من از تو بپرسند، [بگو به راستى كه من نزديكم.

“أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ”؛ دعاى دعاكننده را هنگامى‌كه مرا [به دعا و نیایش] بخواند، اجابت می‌کنم.

“فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ”؛ پس بايد كه از من فرمان پذيرند و به من ايمان آورند باشد كه راه يابند.

چرا؟ به این علت که وقتی حالت‌ انسان‌ پس از گذشت ماه مبارک رمضان دگرگون می‌شود و بر آن کیفیتِ نخستین نمی‌ماند، با خودش این‌طور می‌اندیشد که در ماه رمضان به خداوند خیلی نزدیک بودیم، ارتباط ما با او تعالی بسی استوار بود، خداوند را خوب عبادت می‌کردیم، خداوند دعاهای‌ ما را هم می‌شنید، شبِ قدر بود وقت سحر و افطار و مژده اجابت دعا، دریغ اما که اکنون آن فضایل و آن لحظه‌های پرفیض وجود ندارند و ارتباط با خداوند بسی سخت و دشوار می‌نماید!

گویی خداوند پُرمهر برای ازاله‌ی همین شبهه، پس از ذکر فضایل و برخی از احکام ماه رمضان، می‌فرماید: “اگرچه ماه رمضان گذشته است، هرگز تصور مکنید که خداوند هم از شما دور رفته است، بلکه چنان‌که اوتعالی در رمضان به شما نزدیک بود، در غیر رمضان هم به شما نزدیک است، این شما بندگان هستید که در ماه رمضان به من نزدیک‌تر می‌شوید و پس از آن، از من فاصله می‌گیرید.

اگر شما بخواهید، همان‌طور که در رمضان قرب مرا حاصل کرده بودید، خیلی راحت می‌توانید، در هر زمان به من نزدیک و نزدیک‌تر شوید؛ چراکه: “وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ”؛ ما از رگ جان هم به بنده نزدیک‌تریم، این بنده است که با غفلت‌ها، نافرمانی‌ها و بی‌پروایی‌هایش از ما دور می‌شود.

به هر روی! پس از رمضان هم مرا نزدیک خواهید یافت، به شرط آن‌که خودتان احساس و شعور قرب مرا در دل پدید آورید، چنان‌که یکی از شاعران پارسی‌گوی سروده است:

ت‍‍‍‍‍‍ــــو ک‍‍‍‍‍ه از خویش به من نزدیکی! / وَر نه من از طرف خویش به غایت دورم

آری! آیه‌ی دعا و نیایش بدان جهت در سیاق آیه‌ی رمضان ذکر شده است تا به ما بفهماند که پس از گذشتن و رفتن ماه رمضان مرا فراموش مکنید، این‌طور نباشد که پس از گذشت رمضان، رابطه شما با معبود و کارسازتان به طور کلّی قطع شود و تقواپیشگی و خداترسی در طاق گذاشته شود، و دامن تقوا به چرک گناه آلوده شود.

آری! در رمضان شما را با توفیقات بیشتری نوازش کرده بودیم، بعضی از چیزهای حلال را بر شما حرام گفته بودیم، اکنون پس از رمضان همه‌ی آن قید و بندها را می‌گشاییم، حالا می‌توانید از چیزهای حلال خوب بهره‌مند شوید، اما به حرام نزدیک مشوید. چنان‌که در رمضان به امر ما چیزهای حلال را بر خود حرام گفته بودید، اکنون هم به دستور ما دامن به حرام آلوده مکنید. همان‌طور که در رمضان نماز تراویح را سنت قرار داده بودیم، اکنون پس از گذشت رمضان بیست رکعت نه، حداقل نماز تهجد را به‌جا آورید.

بزرگان گفته‌اند: اگر کسی توفیق ادای نماز تهجد را در حصه‌ی پایانی شب نیافت، پس از فرض عشا، در میان سنت و وتر، چند رکعت نماز نفل به نیت نماز شب بخواند، إن‌شاءالله آن نماز هم از نماز شب به شمار می‌آید و از فضیلت نماز شب محروم نخواهد ماند.

همچنین گاه پس از گذشت رمضان برخی حسرت می‌خورند که ای کاش فلان دعا را هم در ماه رمضان می‌کردم! کاش در شب‌های قدر آن دعای خوب و زیبا را از خداوند می‌خواستم! دریغ اما “شب قدری نصیبم شد ولی قدرش ندانستم” و آن دعاها را فراموش کردم! خداوند متعال می‌فرماید: “حسرت و افسوس چرا؟ اگر آن زمان نخواسته‌اید اکنون بخواهید، “أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ”؛ دعاکننده هنگامی که مرا [به دعا و نیایش] بخواند، اجابت می‌کنم، لازم نیست فقط در رمضان دعاها را بپذیرم و پس از آن هیچ دعایی را قبول نکنم.

بهترین راه برای حصول قرب الهی 

در این آیه به همان چیز نیز اشاره شده است که قبلا گفته بودیم که “من به شما نزدیک هستم اما شما از من دور شده‌اید، اکنون راه و رسم نزدیک‌شدن به خود را به شما نشان می‌دهم که خودتان را عادت دهید به کثرت از من بخواهید، هر چیز را از من به دعا و نیایش بخواهید.”

در حدیث نبوی آمده است که اگر بند کفش شما هم پاره شد از الله بخواهید. این روش بهترین نسخه برای نزدیک‌شدن و حصول قرب الهی است؛ نسخه‌ایی است که از سوی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم تجویز شده است، اگرچه در ظاهر این فکر به ذهن می‌رسد که هر وقت بند کفش کسی پاره می‌شود، یا نزد کفاش می‌رود یا خودش برای ترمیم یا تعویض آن چاره‌ای می‌اندیشد، اما رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به ما تعلیم می‌دهد که بعدا نزد کفاش بروید، نخست از الله تعالی به دعا و نیایش بخواهید که ای الله! «بند کفشم پاره شده است، اسباب درست شدنش را مهیا کن»، تو گویی به ما می‌آموزد که کوچکترین و بزرگترین حاجت‌ها و نیازمندی‌های دنیا را نخست به پیشگاه بی‌نیاز خداوند عرضه کنید وانگهی چاره و تدبیری بیاندیشید.

برای مثال هر وقت گرمای شدید شما را آزار می‌داد، از الله بخواهید که ای الله! هوا بسیار گرم است با لطف و کرم خودت هوا را معتدل کن. یا سخت گرسنه‌اید؛ از الله بخواهید که ای الله! غذای خوشمزه و لذیذی عنایت کن، احساس تشنگی می‌کنید از خداوند آب زلال و خنک بخواهید، راه نزدیک شدن به الله تعالی همین است که درد و اندوه را با الله تعالی در میان بگذارید، هرچه قدر بیشتر دعا بخواهید و نیایش کنید، همان اندازه به الله تعالی نزدیک‌تر می‌شوید.

از خدا خواه آنچه خواهی ای پسر

پیر ما دکتر عبدالحی عارفی رحمه‌الله می‌فرمود: در این شیوه‌ی حصول قرب، چنان نسخه‌ی اثربخشی است که هرکس آن را گوشواره کند و بر آن عمل کند، به مقامی که در گذشته با مجاهدت‌ها و ریاضت‌های بسیار سخت و دشوار حاصل می‌آمد، به آسانی نائل خواهد آمد. ریاضت‌ها و مجاهدت‌های سنگین و بس دشوار گذشتگان از توان ما بیرون است، اکنون که نه آن شوق مانده است و نه آن توان و نه آن گنجایش، پس عادت کنید برای به‌دست آوردن هر چیز کوچک و بزرگ به کثرت از الله تعالی بخواهید.

پیر ما می‌گفت: با خداوند سخن بگویید، با زبان باشد یا در دل فرقی نمی‌کند، با این کار رفته‌رفته قرب الله تعالی در دل احساس می‌شود و ارتباط و تعلق با الله تعالی استوارتر می‌گردد.

خداوند پرمهر در ادامه می‌فرماید: چون‌که همه دعاها را من قبول می‌کنم، «فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي»؛ پس باید که از من فرمان پذیرند، یعنی به همه‌ی آنچه دستور داده‌ام عمل شود و از هر آنچه نهی‌ کرده‌ام باز آیید. باز در ادامه می‌فرماید: «وَلْيُؤْمِنُوا بِي»؛ باید به من ایمان آورند؛ یعنی بندگان را می‌زیبد که این‌طور بیاندیشند که هرچه الله به ما امر کرده است واجب‌العمل هستند و تنها راه صلاح و فلاح دین و دنیای من عمل به همان اوامر و ترک همان نواهی است، اگر چنین کردند، تاجِ «لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»؛ “همه راه می‌یابند و بر شاهراه سعادت و خوشبختی می‌آیند”، را بر سر می‌نهند.

خداوند پرمهر با فضل و کرم خود ماه مبارک رمضان را به ما عنایت کرده است تا بیاموزیم که شمع تقوا را چگونه روشن کنیم. چون هدف از فرضیت روزه، حصول تقواست، بنابراین هرکس در دلش ذره‌ای هم ایمان باشد، به فکر می‌افتد و این احساس و شعور در وی پدید می‌آید که باید در رمضان. از دیگر روزهای سال اندکی متفاوت‌تر زندگی کنم؛ روزه بگیرم، تلاوت کنم و بیشتر ذکر بگویم، خیلی احتیاط می‌کند تا عملی را مرتکب نشود که در روزه‌اش خللی وارد آورد.

حساسیت به گناه پس از رمضان

به همین روی از ما می‌طلبد که همین احساس و شوق و بندگی و احتیاط در اعمال و حساسیت به گناه را پس از ماه رمضان هم پابرجا و پایدار بداریم، هر عملی که می‌کنیم بیاندیشیم که آیا مورد پسند خداوند هست یا نیست؟ غفلت و بی‌توجهی را پشت پا بزنید و روح بندگی و تربیتی را که در رمضان به دست آورده‌اید، حفظ کنید. اگر این‌طور باشد إن‌شاءالله فوائد ماه رمضان، در دیگر ماه‌های سال هم حاصل می‌آید و از رحمت‌های خداوندِ پرمهر امید می‌رود که همه‌ی برکات و رحمت‌هایی را که در رمضان گذاشته است، پس از آن هم برای ما حاصل شود.

چگونه از دست‌آوردهای ماه مبارک رمضان حفاظت کنیم؟ 

برای حصول این چیز به ترتیب و اختصار بندهایی را عرض می‌کنم. الله تعالی به همه ما توفیق عمل بر آنها را عنایت فرماید.

اهتمام به نماز جماعت

مردان باید به ادای نماز با جماعت اهمیت دهند و زنان هم بکوشند نمازهای‌شان را در اول وقت به‌جا آورند. چنان‌که امیر مومنان فاروق اعظم رضی‌الله‌عنه برای همه‌ی استانداران خود که تقریبا در نیمی از دنیای آن روز منتشر بودند یک اصل و قانون اساسی حاکمانه با این مضمون تصویب می‌کند: “إِنَّ أَهَمَّ أُمُورِکُم عِندي الصَّلاة”؛ به درستی که مهمترینِ کارهای شما نزد من نماز است. کار، شخصی باشد یا دولتی، فرقی نمی‌کند، باید نماز بر آن مقدم شود. هر کس از نماز حفاظت کند، در واقع از دین و ایمانش حفاظت کرده است، “وَمَن ضَیَّعَها فَهُوَ لِما سِواها أَضیَعُ”؛ و هر کس آن را ضایع و تباه کند؛ یعنی اصلا نماز نگزارد یا اگر نمازگزار است به جای آن‌که به مسجد برود در منزل نماز می‌خواند و یا ارکان و آدابِ نماز را درست و به روش سنت به‌جا نمی‌آورد، چنین شخصی در دیگر کارها بیشتر اهمال‌کاری و غفلت دارد.

اهتمام به تلاوت قرآن

هر شخص با خود طی کند که هر روز پس از نماز صبح باید بخشی از قرآن تلاوت شود و این را معمول روزانه‌اش قرار دهد، هیچ روزی را بدون تلاوت قرآن سپری نکند. گذشتگان در هر روز یک منزل از قرآن را تلاوت کرده‌اند، طوری که در هفته یک‌بار قرآن ختم می‌شد! امروز چون‌که آن توان در ما نیست، هرچه‌قدر که در توان ما است، همان اندازه تلاوت کنیم، خواه یک جزء باشد یا نیم جزء. تا جایی که حکیم‌الامت مولانا اشرف‌علی تهانوی علیه‌الرحمة گفته است: اگر برای کسی در شبانه روز تلاوت نیم جزء از قرآن مشکل است، رُبع قرآن را تلاوت کند، اگر این هم مقدور نیست، تلاوت روزانه دو یا سه رکوع را معمول خود قرار دهد و بکوشد که هیچ روزی از روزهای زندگی‌اش بدون تلاوت قرآن نگذرد.

اهتمام به دعاهای مسنون

همچنین روزانه دعاهای مسنون و ماثور رسول ‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم خوانده شود. حکیم‌الامت مولانا اشرف‌علی تهانوی رحمه‌الله کار را برای ما بسی آسان کرده است و مجموعه‌ی قابل توجهی از دعاهای مسنون را در رساله “مناجات مقبول”، جمع آورده است[این مجموعه‌ی نفیس به فارسی هم ترجمه شده و به زیور طبع آراسته شده است]، روزانه یک منزل از آنها خوانده شود. آن دعاها را رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به ما تعلیم داده است؛ دعاهایی که تمام خوبی‌ها و خوشی‌های دنیا و آخرت در آن جمع آمده‌اند. اگر فقط همان‌ها پذیرفته شوند، هیچ حاجتی در دنیا باقی نخواهد ماند. دعاهایی را که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم کرده است، حتی نمی‌توانیم تصورشان کنیم.

اهتمام به اذکار

همچنین عادت کنید که هر روز خداوند را ذکر بگویید. این‌طور:

“سُبْحَانَ اللّهِ وَبِحَمْدہٖ سُبْحَانَ اللّهِ الْعَظِیْمِ”؛

و “سُبْحَانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ اللّهِ وَلَا إله اِلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَرُ”؛

و “اَسْتَغْفِرُ اللّهَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَّ اَتُوْبُ اِلَیهِ”؛

و “اَسْتَغْفِرُ اللّه الَّذِیْ لَا إِله اِلاَّ هُوَ”؛

و “دروود بر رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم”.

هرشخص روزانه پس از نماز صبح، تلاوت قرآن، خواندن یک منزل از مناجات مقبول و چهار ذکر پیش‌گفته را معمول خود قرار دهد و در نشتن و برخاستن و آمد و شد، خود را به دعا و نیایش عادت دهد.

اهتمام به پرهیز از گناهان

همان دغدغه و احساسی را که در رمضان برای ترک گناهان در دل داشتید، پس از رمضان هم برقرار دارید. همواره فکرتان این باشد که ایمان و دیانت‌مان از کاری که می‌کنیم ضربه نبیند. از هر کجا که بیم آلوده شدن به گناه می‌رود، دور شوید. اگر با وجود ترک اسباب گناه، باز هم میل به گناه داشتید، به خداوند رجوع کنید و به زاری بگویید: خداوندا! نفس و شیطان می‌خواهند مرا به بیراهه ببرند، پروردگارا! مرا با رحمت خویش نگه دار.

[باز خ‍‍ـــــر ما را از اين نفس پليد / كاردش تا استخوان ما رسيد

از چو ما بى‌چارگان اين بند سخت / كى گشايد اى شه بى‌تاج و تخت؟

اين چنين قفل گران را اى ودود / كى تواند جز كه فضل تو گشود؟

ما ز خود سوی که گردانیم سر / چون تویی از ما به ما نزدیک‌تر]

اگر به رهنمودهای پیش‌گفته با پایبندی و استمرار عمل شود، امید می‌رود که پس از ماه رمضان هم باران رحمت‌های خداوند بند نیاید و همچنان بر ما ببارد و بتوانیم همان قرب و نزدیکی را که خداوند پرمهر در رمضان با ما داشته، استوار و محکم نگه داریم.

الله تعالی با فضل و کرم خویش به همه ما توفیق عمل به آنچه گفته شد را عنایت فرماید.آمین

وآخِرُ دَعوانا أنِ الحَمدُلله رَبِّ العالَمِینَ

شیخ‌الاسلام مفتی محمد تقی عثمانی

ترجمه و اقتباس: ولی‌الله رفیعی- گالیکش (استان گلستان)

نوشتن دیدگاه