عملکرد شورای شهر و «دام های اجتماعی»

ترکمن سسی – دکتر بهروز قزل: موفقیت در توسعه را بیش از آن که شبیه به موفقیت در مسابقات پینگ پنگ یا کاراته بدانند شبیه موفقیت در مسابقات فوتبال و والیبال دانسته اند.

به این معنی که توسعه یعنی موفقیت جمعی. این موفقیت جمعی وقتی حاصل می‌شود که همه مردم کار خود را به درستی انجام دهند. علاوه بر آن، نهادهای جامعه نیز به درستی از عهده انجام وظایف خود برآیند. به این اعتبار، مسئله اساسی توسعه، چگونگی ایجاد هماهنگی در انجام درست وظایف است و توسعه نیافتگی به دلیل عدم توفیق در ایجاد این هماهنگی (Coordination Failure) ایجاد خواهد شد.
جامعه شناسان معتقدند که ایجاد هماهنگی منوط به وجود مقوله «اعتماد» و «سرمایه اجتماعی» است و در صورت فقدان این دو مقوله، جوامع به «دام اجتماعی» یا همان «تله توسعه نیافتگی» گرفتار خواهند شد و رهایی از آن دام، به مراتب دشوارتر از نایل شدن به خود «توسعه یافتگی» است. اما چگونه می توان از فقدان اعتماد و سرمایه اجتماعی ممانعت کرد؟ و چگونه می توان مطمئن بود که مردم و نهادهای جامعه کار خود را به درستی انجام می دهند؟ این یک مسئله سهل و ممتنع است و تلاش برای ارائه هر پاسخی به آن، بیش از آنچه تصور می شود، دشوار است.
در مقیاسی کوچک مانند یک شهر و نهادی منتخب مانند شورای آن شهر، رابطه بین ویژگی های اعتماد، سرمایه اجتماعی و تله توسعه نیافتگی با سهولت بیشتری –البته با اندکی ساده سازی- قابل تبیین خواهد بود. مردم، همگی، مانند یک تیم و به عنوان مظاهری از یک موفقیت جمعی به نهاد سیاسی-اجتماعی انتخابات اعتماد می کنند. اکثریت مردم، نتایج مثبت احتمالی برآمده از عملکرد این نهاد را باور دارند. حضور انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان، بیش از هر چیز در قالب مقوله «اعتماد» قابل تبیین خواهد بود. این اعتماد، به صورت سیستماتیک در رابطه متقابل با مقوله «سرمایه اجتماعی» است، تا جایی که برخی صاحبنظران، سرمایه اجتماعی را همان «اعتماد نهادی» دانسته اند. به عبارتی دیگر، سرمایه اجتماعی به معنای مشخصه های خاص سازمان اجتماعی است که می تواند با تسهیل کنش های هماهنگ، کارایی جامعه را افزایش دهد. با وجود این، وجه اصلی اهمیت این مسئله معطوف به متقابل بودن رابطه مابین این دو مقوله مذکور است.
«اعتماد» با «سرمایه اجتماعی» دارای رابطه مستقیم و متعامل است. تبلور عینی این روابطه و کنش اجتماعی برآمده از آن در یک شهر یا حوزه انتخابیه نیز، بیش از هر چیز در قالب «شورای شهر» و یا «نمایندگی مجلس» قابل ارائه و ارزیابی است. حال تصور کنید که اعضای شورای یک شهر که متشکل از منتخبین مردم (و محصول اعتماد و سرمایه اجتماعی) است، کار خود را به درستی انجام ندهند و در جهت «موفقیت جمعی» نکوشند. و اگر تصور کنیم که عملکرد مغایر و ناهماهنگ خود را در هر دوره تکرار کنند. به مرور زمان، چه بر سر «اعتماد» در این جامعه و در این شهر خواهد افتاد؟ با گذشت زمان و سپری شدن هر دوره، «سرمایه اجتماعی» در این جامعه چه وضعیتی خواهد یافت؟ در بحث عملکرد نماینده منتخب مردم در مجلس نیز همین شرایط قابل تعمیم است.
اگر نماینده یا نمایندگان مردم در هر نهاد اجتماعی و سیاسی، درست عمل نکنند و رفتارشان با رفتاری که مردم از آن ها دارند، در مغایرت آشکار باشد، نخستین و شدیدترین ضربه های این شکاف (بین انتظارات مردم و رفتار منتخبین) متوجه «اعتماد» و «سرمایه اجتماعی» در جامعه خواهد بود. شکافی که رفته رفته، جامعه را در «دام اجتماعی» خواهد انداخت. دام اجتماعی یا «تله توسعه نیافتگی» در مقیاس مذکور، منتخبین را به ارائه آمار و ارقام مختلف از عملکرد و فعالیت های خود واخواهد داشت. عملکرد متورم شده منتخبین، از سوی آنان در قالب آمار و ارقام منتشر خواهد شد؛ اما مردم، این آمار و ارقام اعلامی را با واقعیت های عینی زندگی خود در فاصله بسیاری خواهند دانست. مردم، به عنوان بنیان اصلی یک نظام اجتماعی و سیاسی، شکاف فزاینده ای را مابین رفتار اعلامی و نتایج عینی عملکرد نماینده یا نمایندگان خود درک خواهند کرد و این، جامعه را تله توسعه نیافتگی فرو خواهد برد.
در وضعیت مذکور، هر روزه می توان شاهد ارائه گزارش عملکرد انفرادی و یا گروهی منتخبین بود. اما از آنجا که اتفاق نظر و «موفقیتی جمعی» حاصل نشده است، عموم جامعه، نادرست بودن رفتار منتخبین را استنباط خواهد کرد. همان طور که در ابتدای متن نیز اشاره شد، موفقیت در توسعه، شبیه به برنده شدن در مسابقات پینگ پنگ یا کاراته نیست و بیشتر شبیه موفقیت در مسابقات فوتبال و والیبال است. به این معنی که توسعه یعنی موفقیت جمعی. این موفقیت جمعی وقتی به دست می آید که همه مردم کار خود را به درستی انجام دهند. علاوه بر آن، نهادهای جامعه نیز کارهای خود را به درستی انجام دهند. در این چارچوب، مسئله اساسی توسعه، چگونگی ایجاد هماهنگی در انجام درست وظایف است و «توسعه نیافتگی» به دلیل عدم توفیق در ایجاد این هماهنگی محقق خواهد شد.
در وضعیت توسعه نیافتگی، درک عمومی از رابطه بین انتظارات مردم و عملکرد منتخبین، مبتنی بر شکاف و ناهماهنگی خواهد بود. برخی بر این باورند که این استنباط و «درک عمومی» از توسعه یافتگی، از جهاتی از خود توسعه یافتگی نیز مهم تر است. چراکه برداشت ها و ادراکات فرد از وضعیت خود (در جامعه ای که در آن زندگی می کند) می تواند تعیین کننده کنش های رفتاری او در آن جامعه باشد. بنابراین، در پایان شاید بتوان چند توصیه «شهروندانه» به منتخبین مردم داشت:
با عطف توجه به اولویت خیرعمومی و جمعی در مقابل منافع فردی و گروهی، از مخدوش کردن «هماهنگی» و پراکنده کردن «موفقیت جمعی» بپرهیزند.
طبیعی است که تصمیم گیری در خصوص موضوعات توسعه ای، با اختلاف نظر و مجادله داخلی (و گاها شاید هم با تقابل) همراه است و از آن گریزی نیست. اما با درنظر داشتن سهولت و سرعت انتقال اطلاعات، از انعکاس این «دعواهای خانوادگی» در عرصه های عمومی خودداری نمایند.
نسبت به بزرگنمایی نا به جا و «متورم» کردن عملکرد خود در ارائه گزارش ها با تأمل بیشتری بیاندیشند.
بدانند که مردم، رفتار آن ها را در مقایسه با شعارهایی که قبلا داده اند و یا وعده هایی که برای آینده می دهند، ارزیابی خواهند کرد. بنابراین، «وعده ها» و «رفتار» خود را در فاصله نامعقول از یکدیگر چینش نکنند.
به قول یکی از دوستان، «شهر من امانت شماست»! جامعه ما، امانت دست منتخبین است. مخدوش نکردن اعتماد و سرمایه اجتماعی و حراست از جامعه در برابر «تله توسعه نیافتگی» حداقل انتظار مردم از منتخبین خود است. موفق باشید.
دکتر بهروز قزل
14 شهریور 1396 - بندرترکمن

نوشتن دیدگاه