به بهانه روز جهانی دامپزشکی/بی توجهی نهاد دامپزشکی کشور را دچار بیماری کرده است

ترکمن سسی-مفهوم سلامت و بیماری در دهه های اخیر تحول چشمگیری یافته است. اگر تا مدت ها سلامت به معنای نبود بیماری تلقی میگردید، اکنون توجه به زوایای دیگر این مقوله و ابعاد روانی و اجتماعی آن توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO)  مورد توجه قرار گرفته است.

جامعیت دادن به این نگاه از اواخر قرن گذشته شکل دیگری به خود گرفت و سلامت انسان، مستلزم سلامت در سایر جمعیت های موجود در طبیعت دانسته شد. بر این اساس مفهوم سلامت واحد (one health) شکل گرفت چرا که سلامت انسان، حیوانات و محیط زیست ، لازمه سلامت انسان و سر زندگی محیط زیست تلقی می شود. 

با توجه به گسترش کمی و کیفی ارتباطات ، حمل و نقل و تبادل اطلاعات ، تسهیل و گسترش سفرهای انسانی و انتقال حیوانات بین کشور ها، امری اجتناب ناپذیر گشته و بر این اساس مرزها در مقابل  موجودات بیماری زا بلا اثر شده است.

بر این اساس ایده وجود مرز بین طب انسانی ، حیوانی و گیاهی مردود دانسته شده و اکثر جوامع پیشرفته تلاش نموده اند قوانین، مقررات، ساختارها و روش های اجرایی خود را در راستای هدف راهبردی یک جهان یک بهداشت (one world-one health) متحول و روزآمد نمایند. در دهکده ی جهانی کوچک ما شعار یک جهان، یک سلامت مورد پذیرش سازمان های بین المللی مرتبط از جمله  WHO،OiE ،FAO  و WTO قرار گرفته است.

در جهان به هم پیوسته ای که  در حال حاضر در آن زندگی مینماییم، دیگر بیش از این معقول نیست که در باره سلامت، به طور مجزا صحبت شود زیرا سلامت انسان ها ، حیوانات و زیست بوم ها ارتباط و وابستگی بسیار تنگاتنگی باهم دارد. بنابراین، نگاه مظلومانه و مهربان همه ی مخلوقات خداوند بزرگ به دستان ماست تا با پیاده سازی سلامت واحد در این جهان کوچک شده، باور داشته باشیم که نگاه تک بعدی به مقوله¬ی سلامت، نتیجه¬ای جز تخریب محیط زیست و حذف گونه¬های مختلف جانوری و گیاهی و در نهایت نابودی خود بشر به همراه نخواهد داشت. هر مخلوق زنده خداوند ارزش خاص خود را در این جهان هستی به همراه دارد. در این راستا، این انسان دارای اخلاق نکوهیده است که با اطاعت از مسوولیتی که به او داده شده است به یاری زندگانی دیگر موجوداتی بشتابد که قادر به شفا دادن آنها می باشد و این به هنگامی تجلی می یابد که از وارد شدن هرگونه آسیب به زندگی آنها اجتناب ورزیده شود. این مهم، احساسی است که حد و مرز نشناخته و پایانی بر آن متصور نمی باشد.

همچنان که در تمامی کشورها دامپزشکان، نقش بی بدیلی در اقتصاد کشاورزی دارند ، طرح و بسط این مفهوم نیز عمدتا توسط مراکز و مجامع دامپزشکی مطرح شده است و از این رو پیشتازی این قشر در توسعه بهداشت جهان همواره ملموس و ستودنی است. 

بر اساس شواهد تاریخی، در ایران و برخی از مناطق جهان، پزشک و دامپزشک یکی بوده است. با توسعه علوم به ویژه پس از رنسانس و تخصصی شدن علوم ، فعالیت های متنوع مورد نیاز در علوم زیستی به طور جدا از هم بسط و تکامل یافت ودر حالی که طب انسانی و دامی به صورت نهادهای مستقل عمل میکردند، تغییر الگوی وقوع بیماری ها و علل مرگ و میر لزوم برقراری پیوند مشخصی بین آنها و سایر متخصصان را بیش از بیش ملموس کرد. آب، هوا، خاک، غذا، جانوران، گیاهان و محیط پیرامون بیشترین تاثیر را بر سلامت انسان دارند. طبق نظر سازمان بهداشت جهانی و تحقیقات انجام شده از بین 1415 بیماری شناخته شده در انسان، تعداد 868 مورد (60درصد) عوامل چند میزبانه هستند که بین گونه های مختلف رخ میدهند. در سه دهه ی اخیر تقریبا 75درصد عفونت های نو پدید جدید انسانی زئونوز(مشترک) بوده اند.

امروزه مفهوم سلامت واحد برای انجام فعالیت های هماهنگ بهداشتی در تمامی زمینه های طب حیوانی، طب انسانی، کشاورزی و حفظ محیط زیست یک نیاز مهم در گستره ی جهانی است. در روند جهانی شدن وظیفه ی دامپزشکان خطیر تر بوده و توجه بیشتر و بهتر به تغییرات اقلیمی و آب و هوایی و نقش آن در رخداد بیماری ها و همچنین تشخیص و کنترل بیماری های نو پدید و باز پدید را می طلبد.

حوزه علوم و فعالیت های دامپزشکی و دامپروری کشور به عنوان یکی از مهمترین و گسترده ترین حوزه های مدیریت و برنامه ریزی کشور، چه به عنوان متولی تولید فراورده های دامی خوراکی و غیر خوراکی - که با گردش مالی سالیانه 30میلیارد دلار پس از نفت دومین تجارت پر سود کشور محسوب میگردد – و چه به عنوان تنها و تخصصی ترین مرجع جهت بررسی سلامت و بهداشت مواد غذایی و نیز کنترل بیماری های مشترک انسان و دام، به عنوان یکی از ارکان اصلی در حفظ محیط زیست، حیات وحش و گونه های در حال انقراض و حفظ تاریخچه حیوانی (به عنوان یک اصل هویتی – ملی)،  نقش خطیری ایفاء مینماید. 

 همچنین حوزه علوم و فعالیت های دامپزشکی و دامپروری کشور در امنیت ملی و مباحث بیوتروریسم و دفاع غذایی و نیز در حوزه های تحقیقاتی و درمانی ناباروری، و اکسن سازی، موسسه ی رویان، گیاهان دارویی و تولیدات دارویی و بسیاری از تحقیقات علمی و دانشگاهی کشور بر پایه حیوانات آزمایشگاهی و غیره بر کسی پوشیده نیست. با این اوصاف نقش بی بدیل دامپزشکی در به ثمر رسیدن شعار سلامت واحد انکار ناپذیر خواهد بود.

تردیدی وجود ندارد که سازمان دامپزشکی کشور به عنوان متولی حاکمیتی حوزه دامپزشکی در جایگاه شایسته ی خود قرار ندارد. عدم هم خوانی فعالیت وزارت جهاد کشاورزی به عنوان وزارتخانه ای بیشتر کشاورزی محور و تولید محور، در مقابل حوزه مسائل بهداشتی و پزشکی و درمانی حیوانات، باعث شده نه تنها از فعالان این بخش حمایتی نشود، بلکه همواره "تولید" حتی بدون در نظر گرفتن موازین بهداشتی چه در اطمینان از سلامت محصول و چه در قیمت گذاری و لحاظ تعرفه های بهداشتی ارجحیت داده شود و همواره با نگاه حمایتی از کارفرما و کارآفرین برای افزایش سود دهی کار تولیدی، سعی در حذف و یا حداقل قراردادن نظارت های بهداشتی داشته است و این دیدگاه تا جایی پیشرفت کرده است که حتی تولید به شکل سنتی مانده است و عملا به وارد کننده بدل گشته ایم .

از سوی دیگر سازمان دامپزشکی با توجه به عدم جامعیت و پراکندگی ساختار های بهداشتی موجود در کشور نتوانسته است از حمایت مستقیم و همه جانبه ی وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی در جهت ایفای کامل مسوولیت های بهداشتی خود در تامین بهداشت و سلامت خود برخوردار شود . 

در حالی که رخداد وقوع سویه ای از ویروس تب برفکی آنقدر مهم و حیاتی قلمداد می شود که تمام برنامه های سفر خارجی نخست وزیر بریتانیا به هم می ریزد و اورا شخصا به اتاق جلسه فوق العاده مدیریت و کنترل این بیماری میکشاند در کشور ما دامپزشکی از اعتبارات طرح تحول نظام جامع سلامت کشور دولت تدبیر و امید هم هیچ سهمی نمی برد!

به این دلیل که در جهان سوم تغیرات مدیریت ها و سیاست ها زود گذر و کوتاه مدت است،  مدیران، علاقه مند به سرمایه گذاری در طرح های کوتاه مدت و زود بازده هستند لذا جای تعجب نیست که چرا هنوز برای مدیران سطوح مختلف کشور این نکته ی بدیهی به اثبات نرسیده است که، بدون تامین منابع و امکانات برای حوزه دامپزشکی بودن بسیاری از سرمایه-گذاری ها و تلاش های حوزه بهداشت کشور بلا اثر و آب در هاون کوبیدن است،  ممانعت از ورود مواد شیمیایی خطرناک مانند سموم ارگانو فسفره، توکسین های قارچی و باقی مانده های داروهای دامپزشکی در غذای انسان از امور مبرمی است که تنها با فعالیت موثر دکتر دامپزشک و حمایت ساختار های بهداشتی قابل پیاده شدن می باشد. بر اساس آنچه که در کمیسیون تلفیق مقرر شده بود، قرار بر این بود که 4درصد اعتبارات حوزه سلامت به بخش دامپزشکی اختصاص یابد که تا کنون عملی نگردیده است.

در فضای کنونی که دولت تدبیر و امید سعی فراوان در فعال نمودن دیپلماسی اقتصادی دارد و رونق صادرات یکی از ضروری ترین نیاز های کشور برای خروج از بحران و رکود اقتصادی و ایجاد اشتغال در کشور میباشد و از سوی دیگر در حوزه ی محصولات فراورده های دامی استعداد فراوانی برای صادرات به ویژه در صنعت طیور و آبزیان در کشور وجود دارد، الزامات حساس بهداشتی کشور های مقصد صرفا با تایید و نظارت های مستمر و دقیق دامپزشکی قابل تحقق است؛ چرا که قوانین آن کشور ها صرفا گواهی تضمین سازمان دامپزشکی را قابل تایید میدانند.. فرصت ایجاد شده در خصوص صادرات محصولات دامی به کشور روسیه نمونه ی بسیار نزدیکی است که به دلیل بی تدبیری و عدم توجه و رعایت الزامات مذکور در حال از دست رفتن است. در نهایت توجه به جایگاه دامپزشکی و ارتقاء سطح آن در حوزه فعالیت های مرتبط ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

بی توجهی های فراوان، مدتهاست که نهاد دامپزشکی کشور را دچار بیماری کرده است. ساختار دولتی که همواره برای حفظ اقتدار و بقای خود در تلاش است، احساس میکند پشتوانه ی محکمی در ساختار اداری کشور ندارد و در این راستا به هر ابزاری متوسل میشود تا آبروی یک قرن تلاش پیشکسوتان شرافتمند خود را حفظ کند در حالی که  نمی داند ساختار های خصوصی دامپزشکی را با خود همراه نگه دارد یا تولید کنندگان همراه خود را مهربانی بیشتر نماید و زمان در حال گذار است.

باید به یاد داشته باشیم که فرصت ها در هیچ زمان نامحدود نیستند. در دنیای کنونی که دولت ها و ملت ها در رقابتی تنگاتنگ در جهت توسعه در مسابقه ای بی انتها در تلاش هستند باشد که قضاوت آیندگان ما در مورد گذشتگان خود مایه ی شرمساری نگردد. امید که چنین مباد.

دکتر مهران شکیبایی- رئیس نظام دامپزشکی استان گلستان

*در تهیه این یادداشت از مطالب و نظرات تعدادی از همکاران بهره برده شده است.

نوشتن دیدگاه