ترکمن سسی - موسی توماج ایری - هر ساله وقت، نیرو و هزینه بسیاری صرف برگزاری بزرگداشت مختومقلی، سخنرانی‌ها و نشست‌های ادبی می‌شود که به جای خود نیکوست. اما گاهی باید نشست و تامل کرد که چطور می‌توان به جای تکرار مکررات، دست به کاری درخور این بزرگان و اقدامی موثرتر و ماندگارتر زد و طرحی نو درانداخت.
دهکده جهانی ، هویت قومی و بادبان برافراشتن با باد مخالف
با اینکه فرآیند جهانی‌سازی و سیطرۀ فرهنگی آن به اتکای اقتصاد، رسانه‌ها و صنایع جدید (از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات و توسعه اینترنت، فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی)، چالش‌ها و مخاطراتی چون هویت‌‌زدایی را برای قومیت‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها به همراه آورده است اما بنا به این قول معروف که «هر مشکلی بذر فرصتی را نیز در دل خود دارد» می‌توان به فرصت‌های موجود در این فناوری‌ها برای ترویج، تحکیم و تعالی فرهنگ و هویت قومی نیز اندیشید.
چرا از فناوریهای عصر دهکده جهانی در جهت معرفی و ترویج زبان، ادبیات و فرهنگ قومی در گستره جهانی استفاده نکنیم؟ به نظر می‌رسد که اقوام، از جمله ما ترکمن‌ها، از ظرفیت‌های این امکانات، آن طور که باید، بهره نبرده‌ایم.
مشکل دسترسی به منابع مکتوب ادبیات ترکمنی
من قبلا در مطلب کودکان را چندزبانه بار آوریم به این حقیقت تلخ اعتراف کردم که علی‌رغم تحصیلات عالی در زبان رسمی ملی، در زبان مادری خود، که ترکمنی باشد، یک فرد بی‌سواد هستم. با این حال همیشه در تلاشم که از طریق خودآموزیْ خواندن، نوشتن و تفکر به زبان ترکمنی را در خود تقویت کنم.
در این مسیر من به کمبودی برخورد کردم که انگیزه نوشتن این مطلب شد و آنْ عدم دسترسی به متون ترکمنی در قالب‌های مختلف از شعر و نثر است. و فکر می‌کنم این کمبود را بسیاری از افراد دیگر نیز که عشق و علاقه‌ای به ادبیات ترکمنی دارند، به ویژه آنها که دور از دیار مادرزاد به سر می‌برند، احساس کرده و می‌کنند.
آموختن سوادِ هر زبانی نیازمند مواجهه با و مطالعۀ منابع مکتوب گوناگون از آن زبان است. کتاب‌های کاغذی گزینه بسیار خوبی است و باید به انتشار هرچه بیشتر کتب ترکمنی در قالب‌ها، ژانرها و برای مقاطع سنی مختلف،تداوم بخشید. و این خود خدمت فرهنگی سترگ و ارزشمندی است که دلدادگانی به فرهنگ قومی همیشه بر آن همت گماشته‌اند.
با این حال، افزایش روزافزون هزینه نشر کتاب کاغذی، و بالتبع قیمت آن، ناشر و خواننده، هر دو را، در تنگنا قرار داده است. از این رو، به نظر می‌رسد باید از ظرفیت ابزارها و فناوریهای تولید و نشر محتوا در فضای وب استفاده بیشتری کرد؛ که دسترسی به آن، در مقایسه با آثار مکتوب کاغذی، هم ارزان‌تر است، هم تیراژ نامحدود دارد و هم گستره توزیع آنْ جهانی است.
از طرف دیگر، نسل امروز، روز و شب خود را با فضای آنلاین سپری می‌کند؛ بنابراین در این فضا باید به خوراک فکری فرهنگ و میراث قومی خود، با وفور و تنوع زیاد، دسترسی داشته باشد.
انتشار آنلاین دیوان آثار شاعران بزرگ ترکمن
به طور خلاصه پیشنهاد این است که کلیه آثار ادبی مکتوب ترکمنی موجودْ در یک وبسایت اختصاصی (با رعایت قوانین حقوق مؤلف در صورت شمول) منتشر گردد. از آنجا که چنین پروژه‌ای می‌تواند بسیار گسترده و حجیم باشد، پیشنهاد اولیهْ انتشار آثار شاعران بزرگ و کلاسیک ترکمن است.
معرفی یک نمونه موفق: وبسایت گنجور
وبسایت گنجور (https://ganjoor.net/) یک نمونه موفق از آن چیزی است که نگارنده پیشنهاد می‌کند. در این وبسایت آثار بسیاری از سخنوران و شاعران پارسی کلاسیک و حتی مدرن و معاصر گردآوری شده است.
در بخشی از معرفی گنجور چنین می‌خوانیم:
"«گنجور»مجموعه ای تحت وب از آثار سخن سرایان پارسی‌گواست که بااستفاده از آن می‌توان ضمن مرور به تفکیک نام شاعر و نام آثار او،در بین آثار جستجو کرد...
کل کار، یک سرگرمی شخصی باانگیزۀ علاقه به آثار ادبی فارسی بوده است. گنجور وابسته به هیچ سازمان خصوصی یا دولتی‌ای نیست. گنجور هیچگونه فعالیت تجاری اعم از فروش برنامه یاداده‌ها یاکتاب یا تبلیغات نداشته و ندارد."
توسعه و نگهداری این وبسایت از طریق کمک‌های مالی کاربران و علاقه‌مندان و توسط افراد داوطلب انجام می‌شود.
گنجور دارای سه ویژگی عمده به شرح زیر است:
1. آثار نویسندگان و دیوان شاعران و سخنواران بر اساس نوع ادبی (غزل، قصیده، رباعی و ...) تفکیک شده است.
2. امکان جستجو در کلیه آثار یا هر اثر یا هر سخنور وجود دارد.
3. پس از هر شعر موارد زیر مربوط به آن شعر ارائه شده است:
• اطلاعات مربوط به آن شعر (شامل وزن، قالب شعری و منبع اولیه)
• برگردان به زبان ساده و توضیح شعر
• خوانش‌های افراد مختلف از شعر در قالب فایل صوتی
• معرفی ابیات اولیه اشعار هم‌آهنگ با آن شعر از شاعران دیگر
• آوازهای اجرا شده از شعر توسط خوانندگان مختلف در قالب فایل صوتی
• و در نهایت نظرات کاربران و مخاطبان درباره شعر آمده است.
با الهام از ویژگی سوم، می‌توان خوانش‌ها و آوازهای اجرا شده از شعر شاعران ترکمن را در ادامه هر شعر به صورت صوتی قرار داد.
همچنین در نظر گرفتن یک بخش آموزش زبان ترکمنی و درج یک لغت‌نامه جامع (با توافق و اجماع متخصصان بر یک نوع نوشتار و گفتار واحد) می‌تواند در ترویج و یادگیری زبان ترکمنی بسیار مفید واقع شود. در مراحل بعد، ترجمه اشعار شاعران ترکمن به زبان‌های غالب جهانی، گامی بزرگ در جهت معرفی فرهنگ و ادبیات قومی در گسترۀ جهانی خواهد بود.
گنجور یک وبسایت متن‌باز است و همگان می‌توانند به کدهای آن دسترسی داشته باشند. بنابراین راه‌اندازی چنین سایتی از نظر فنی کار چندان دشواری نیست زیرا کدنویسی و منابع آن موجود است.
این پیشنهاد را می‌توان برای انتشار آنلاین میراث ادبی تمام اقوام دیگر نیز مطرح کرد چون تا جایی که نگارنده بررسی کرده است هیچ مرجع آنلاینی شامل آثار شاعران بزرگ اقوام آذری، کرد و لُر (و احتمالا سایر اقوام ایرانی) نیز موجود نیست.
به عملِ عاشقانه و عاقلانه کار برآید
اما طرح ایده، اولین گام و شاید ساده‌ترین بخش کار است. عملی ساختن پیشنهادی که مطرح شد به این سادگی هم نیست و همت والا، عشق، اشتیاق، ایثار، دانش و تخصص می‌طلبد. به همین دلیل، در اینجا نیز باید از قدرت عشق و اشتیاق شیفتگان فرهنگ قومی بهره جُست.
شاید جمعی از همان‌ها که تاکنون نیز عاشقانه و خالصانه در جهت نشر و ترویج زبان و ادبیات ترکمنی گام برداشته و برمی‌دارند، صالح‌ترین و مناسب‌ترین افراد برای در دست گرفتن سکان هدایت چنین پروژه‌ای باشند؛ اما وجود تیمی از جوانان داوطلب با تخصص‌های فنی و مهارت‌های گوناگون نیز ضرورت خواهد داشت.
آرزوی نگارنده این است که روزی هر فرد علاقه‌مند به فرهنگ، زبان و ادبیات ترکمنی از هر جای دنیا به سهولت به تمام میراث فرهنگی و ادبی این قوم دسترسی داشته باشد؛از این رو، آمادگی خود را برای همکاری و هم‌افزایی در جهت تحقق این رویا اعلام می‌دارد.
موسی توماج ایری
دیدگاه‌ها