تركمن سسي- مهرآفرين زيارتي:برای رفع نیازهای مشترک افراد در یک جامعه، راه‌های زیادی وجود دارد. درواقع شهروندان در یک جامعه با انجام فعالیت‌های مختلف در این راستا، از یک سو برای رفع این نیازها حرکت کرده و از سوی دیگر برای اطمینان از این‌که دولت به‌شکلی پایدار به مسوولیت خود در برابر شهروندان پایبند باشد بر راه‌حل‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولت تاثیرگذار خواهند بود.
این فعالیت‌ها البته برای دولت نیز مفید خواهد بود زیرا از ظرفیت جامعه برای تسریع امور و نیز کاهش برخی هزینه‌ها برای رسیدن به اهداف مورد نظر خود کمک می‌گیرد و بدین ترتیب در یک حالت ایده‌آل، مردم و دولت در تعامل با یکدیگر می‌توانند مشکلات پیش روی خود را حل نمایند.
برخی از این فعالیت‌ها از سوی افراد جامعه در قالب فعالیت‌های اجتماعی و کنش‌های مدنی شکل می‌گیرد. برای درک بهتر مفهوم و تفاوت میان این دو کنش، نظر برخی کارشناسان را در ادامه می‌‌خوانید:
پوریا پیرانی، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی:
تشکل‌های مدنی از ماهیت تخصصی‌تری برخوردار هستند
در حالت کلی کشیدن مرزی مشخص و تمام عیار میان دو مفهوم عنوان شده شاید نه ممکن باشد و نه درست. نمی‌توان انکار کرد که تفاوت‌هایی میان این دو مفهوم هم در حوزه‌ی نظری و هم در حوزه‌ی عملی وجود خواهد داشت.
آنچه که در این میان می‌توان به‌عنوان نقطه‌ی تمایز اول عنوان کرد و شاید مهمترین تفاوت میان این دو مفهوم باشد، تا آنجا که ذهن نگارنده یاری می‌کند این است که تشکل‌های مدنی از ماهیتی صنفی و تخصصی‌تری برخوردار هستند و تفاوتی که می‌توان بین جامعه‌ی مدنی و حوزه‌ی عمومی نیز ترسیم کرد، مربوط می‌شود به همین حاکمیت عقلانیتی صنفی‌تر و ابزاری‌تر در جامعه‌ی مدنی نسبت به حوزه‌ی عمومی باشد. جامعه‌ی مدنی که از مجموعه‌ی اصناف و پیگیری حقوق خود در قالب تشکل‌های مختلف عنوان می‌شود با حوزه‌ی عمومی که می‌تواند از دو نفر تا کل یک جامعه را در بر بگیرد و در آن عقلانیتِ تفاهمی حاکمیت دارد، متفاوت است. در این بین و با این توصیفات، کنشگر مدنی از گرایشی صنفی‌تر و خاص‌تر در جامعه برخوردار است که منافع خاصی را که مربوط به اوست دنبال می‌کند. اما فعال اجتماعی که در تلاش برای صورت‌بندی کردن تغیرات اجتماعی کلان‌تر و با خواست‌هایی با ماهیتی فراگیرتر است در حوزه‌هایی چون محیط زیست، اقتصاد و مسائل کلان اجتماعی فعال می‌شود و لزوما از قشر و صنفی خاص نیست بلکه به تغیرات اجتماعی معطوف است. اما با وجود این تمایزات ظریف میان این دو مفهوم، عموما در میدان عمل اینها با هم ادغام شده و فعالان اجتماعی در سمن‌های محیط زیستی و غیره با هم ادغام می‌شوند.
عبدالرضا امانی‌فر، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس:
کنشگر مدنی قانونمند است
فعالان اجتماعی، عموما افرادی هستند که دغدغه فردی یا اجتماعی دارند، احساس مسوولیت می‌کنند و طبق تعریف ماکس وبر، کنش‌هایشان بر پایه کنش‌های عاطفی و سنتی است. یعنی اغلب این کنش‌ها از روی عواطف و احساسات فردی و یا سنتی شکل می‌گیرد. در این‌نوع از فعالیت اجتماعی فرد، انسان احساسی است و در رویارویی با مشکلات بقیه افراد نمی‌تواند ساکت بماند و واکنش نشان می‌دهد. اغلب فعالیت‌های اجتماعی که در قالب تشکل‌های مردم‌نهاد انجام نمی‌شوند بر این اساس هستند که البته ساختاری را هم به‌وجود نمی‌آورند.
اما کنشگر مدنی کسی است که طبق یک اساس‌نامه مدون، یا خود عضو یک تشکل می‌شود و یا سازمانی مردم‌نهاد را تاسیس می‌کند، برنامه مدونی دارد، قانونمند است و واکنش‌هایش بر اساس قانون است. از نگاه ماکس وبر، این نوع از کنش‌ها بر اساس عقلانیت معطوف به هدف و ارزش بوده و مبتنی بر ساختار اساس‌نامه تشکل است. یعنی این نوع فعالیت، ساختاری را به‌وجود می‌آورد که حتی در نبود آن کنشگر که یا عضو و یا موسس آن سازمان مردم‌نهاد نیز ادامه پیدا می‌کند و در واقع نیاز جامعه کنونی ما نیز فعالیت‌های مدنی ساختار‌مند است.
اغلب مردم ما فعال اجتماعی هستند. زیرا به لحاظ تاریخی، کمتر، کارِ گروهی انجام داده‌ایم و بنابر این بر پایه نوع اول (فعالیت اجتماعی) فعالیت می‌کنیم. در حالی‌که تشکل های مردم نهاد تقریبا جدید و بر پایه کار گروهی است. بنابراین با مراجعه به ریشه فعالیت‌های جامعه خودمان می‌بینیم که کار گروهی کمتری را انجام داده‌ایم.
آتنا مرکزی، دانشجوی دکترای حقوق:
کنشگر مدنی در مقام دیده‌بان جامعه
فارغ از بحث بر سر تفکیک اعتباری این دو عنوان، اگر چه در مواردی ممکن است بین این دو هم‌پوشانی وجود داشته باشد، اما به‌نظر می‌رسد چند عامل مهم در ایجاد تمایز بین ماهیت فعاليت‌هاي عرصه اجتماعي اثرگذار است.اول موضوع و حوزه فعالیت کنشگر مدنی و فعال اجتماعی است. فعال اجتماعی درگير با ایجاد تغییر در نگرش‌ها، ارزش‌ها و باورهای حيات اجتماعي و به‌عبارتی تغییر فرهنگ جهت بهبود رفتارها مي‌باشد؛ از این رو هدف فعال اجتماعی کاهش آسیب‌های اجتماعی و ایجاد اعتماد و همبستگی، مشارکت و مسئولیت بین افراد جامعه و در نهایت افزایش سرمایه‌های اجتماعی است. در حالی که حوزه فعالیت کنشگر مدنی مرتبط با حقوق و آزادی‌های افراد جامعه است. در واقع کنشگر مدنی در مقام دیده‌بان جامعه در پی جلوگیری از اجحاف به جامعه و نقض حقوق و آزادي‌های اساسي افراد است؛ و در این راستا از ابزارهای مختلف در جهت نقد و ایجاد تعادل و تعامل بین جامعه مدنی و قدرت استفاده می‌کند.
ویژگی دیگر متمایزکننده کنشگر مدنی، روحیه مطالبه‌گری است که منجر به پاسخگو‌سازی نهاد قدرت در مقابل مناسبات مختلف می‌گردد. در حالي كه در عرف رايج، فعاليت اجتماعي سعي در ايجاد كمترين اصطكاك با نهاد قدرت را دارد. بر اين پايه، اگر چه افزایش سرمایه‌های اجتماعی و مقابله با آسيب‌هاي اجتماعي امر مهمی است، اما زمانی کارآمدی بیشتری خواهد داشت که با مطالبه‌گری مدنی همراه باشد.
احمد بی‌باک، دانشجوی دکترای حقوق:
کنشگر مدنی به لایه‌های عمیق‌تر جامعه می‌اندیشد
قبل از پرداختن به تفاوت این دو باید عرض کنم که چون این ترکیبات ترجمه هستند در عالم نظر، تمایزاتی با هم دارند اما ممکن است در عالم عمل به جای هم به کار بروند یا قابل تمیز نباشند؛ مثلاً نتوانیم بگوییم فلان شخص کنشگر مدنی است اما فعال اجتماعی نیست یا بالعکس. کنش، رفتار مبتنی بر فهم و تفسیر است؛ یعنی به دو شاخصه تفهمی‌بودن و تفسیر موقعیت اشاره دارد. کنشگر، موقعیت را فهم می‌کند، تفسیر می‌کند و نهایتاً رفتار می‌کند. شاید بتوان با یک مثال بهتر توضیح داد. مثلاً یک کنشگر مدنی در انتخابات مجلس می‌خواهد کنشگری کند. با فهم و تحلیل و تفسیر موقعیت با جانبداری از یک کاندید یا برحذر‌داشتن مردم نسبت به آن کاندید، کنشگری می‌کند. حتی اگر تفسیرش این باشد که سکوتش موقعیت را حسب اهدافش پیش می‌برد، با سکوتش کنشگری کرده و او یک کنشگر سیاسی یا مدنی است. اما فعال اجتماعی اعتبار و هویتش به در صحنه بودن است. به عاملیت‌داشتن است و به‌ویژه عاملیت مستقیم. فعال اجتماعی بیشتر میل به نمایش و حضور دارد ولی کنشگر مدنی به لایه‌های عمیق‌تر جامعه می‌اندیشد. به همین دلیل کنشگران مدنی در اذهان عمومی این خطر را دارند که به محافظه‌کار بودن متهم شوند، چون فهم‌شان از موقعیت با فهم باور جمعی که مبتنی بر فهم رسانه‌ای است، ممکن است هم‌سو نباشد. از سوی دیگر فعالان اجتماعی به دلیل تمایلات نمایشی بیشتر، هزینه‌های بیشتری می‌پردازند و با پردازش رسانه‌ها امکان قهرمان‌شدن می‌یابند.
ساره واعظی، کارشناس ارشد مدیریت اجرائی:
فعالیت مدنی می‌تواند با سوددهی همراه باشد و با فعالیت داوطلبانه متفاوت است
مشارکت مدنی شامل تمامی رفتارها، نگرش‌ها و اقداماتی است که عضویت فعال و مرتبط در جامعه را منعکس می‌نماید. در مفاهیم جدید مفهوم مشارکت و فعالیت مدنی همسان با مفهوم مشارکت شهروندی خوانده شده است. این تعریف شامل فعالیت‌های شهروندی سنتی انتخاباتی، مثل رای‌گیری و کار در حیطه آموزش‌های غیر سود‌ده، تا اشکال جدیدتر مشارکت‌های سیاسی، مثل سازماندهی جامعه و فعالیت اجتماعی، می‌شود. به‌طور کلی، کنشگران مدنی افرادی هستند که نسبت به آنچه در محیط‌شان می‌گذرد اهمیت می‌دهند، و اقداماتی برای نشان‌دادن این موضوع دارند. پنج طبقه مشخص مشارکت مدنی عبارتند از: فعالیت سیاسی، اتصال به اطلاعات و رویدادهای جاری، ارتباط اجتماعی، مشارکت در یک گروه و خدمات
فعالیت مدنی می‌تواند با سوددهی همراه باشد و با فعالیت داوطلبانه متفاوت است. این مشارکت می‌تواند داوطلبانه باشد یا نباشد. این کنشگری ازمحدوده‌ی همسایگی تا حرکت‌های ملی و بین‌المللی ادامه می‌یابد. نگرش‌ها، رفتارها و اقدامات اصول این نوع مشارکت، و خدمت‌رسانی یا فعایت اجتماعی تجلی این نوع فعالیت هستند. افراد و جوامع برای دسترسی به قدرت قانونی در راستای گسترش و حفظ منافع و حقوق خود، باید قادر به ارائه خدمات، سازماندهی و ارائه اقدامات لازم باشند. افراد و جوامع، با دستیابی به منابع متعدد و موجود قدرت مدنی، می‌توانند بر مسیر مهمی از زندگی خود و دیگران تاثیر بگذارند. بنابراین مشارکت مدنی در راستای توسعه و مسوولیت اجتماعی، از انتخاب تا جبر پیش می رود و انتخاب فعالیت اجتماعی یکی از موثرترین انواع کنشگری است.مفهوم فعالیت اجتماعی ممکن است برای افراد و گروه‌های مختلف با هم تفاوت داشته باشد و ممکن است برخی گروه‌ها مفهوم آن‌را به‌خوبی درک نکنند. بهترین تعریفی که یک فعال اجتماعی می‌تواند از کار خود ارائه دهد عبارتست از: «مشارکت داوطلبانه در کارهای خیریه یا خدمات اجتماعی به‌صورت اقدام علمی و برنامه‌ریزی از طریق سازمان‌های غیر دولتی»؛ گرچه ممکن است تمامی فعالیت‌های اجتماعی در عمل داوطلبانه نباشند.
فعالین اجتماعی واسطه‌گران مابین حکومت و افراد تحت آن حاکمیت می‌باشند. به بیان دیگر، فعال اجتماعی به‌عنوان میانجی بین ایده‌های جامعه و سازمان‌دهندگان زندگی اجتماعی، مذهبی، سیاسی و اقتصادی افراد یک جمع، یک جامعه عمومی، یا یک ملت عمل می‌نماید. در كاركرد اجتماعي مسائلي مثل حفظ محيط زيست، بهداشت و... مطرح است. فعاليتي كه حداقل يكي از نيازهاي اجتماع را مرتفع مي‌كند و منافع اجتماعی دارد. توجه به شاخص‌ها و کارکردهای فعالیت اجتماعی تاثیر عمده‌ای بر پیشبرد سایر اهداف جوامع بشری ،مشارکت شهروندی و استقرار حقوق و عدالت و مفاهیم وابسته به آن خواهد داشت./ روزنامه شرق
- نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- نظرات حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های اسلامی منتشر نمی‌شود.
- نظرات بعد از ویرایش ارسال می‌شود.